Schaak-miniaturen
Ik beloofde u enige tijd geleden al een artikel over schaakminiaturen. Met als achterliggende gedachte dat we zo de nieuwe functie van het ‘levende diagram’ in ons website eens lekker kunnen benutten: een diagram waarop de hele partij kan worden nagespeeld.
Het is vaak heel leerzaam. Het zijn veelal openingsgrapjes. (uiteraard, want die partijtjes zijn nu eenmaal kort) Je moet ze één keer gezien hebben, en het overkomt jou niet meer! Bovendien zijn die korte partijtjes meestal leuk. Aan zo’n ongelofelijke afgang van een andere schaker kunnen wij heel veel plezier te beleven. (‘Schadefreude ist die beste Freude’) Als het jezelf overkomt is het minder lollig natuurlijk. Dat is waarschijnlijk de reden dat ik van u allen totaal geen reactie kreeg op mijn verzoek om mij wat uit uw eigen archief op te sturen.
Als je die term ‘miniaturen’ als zoekopdracht intikt, valt de oogst tegen. Het woord blijkt in de schakerij twee betekenissen te hebben : 1.korte schaakpartij en 2.schaakprobleem. Er bestaan boekjes met miniaturen in de tweede betekenis, maar met betekenis nr. 1, ho maar.
Na wat vruchteloos rondgestumperd te hebben op internet kwam ik op de lumineuze gedachte het eens in een andere taal te proberen : “Kurzpartie” en “Short Game”. Hoera, succes! Daarna in mijn archief van de eigen partijen gezocht. Viel ook tegen. Als je bijv. maximaal 16 zetten als norm neemt. Gelukkig kreeg ik wel 15 korte potjes van André, die hele dagen op internet zit te vluggeren. Die geniet pas bij een klok op 5 minuten. Brrrrrrr! Dat wordt een soort pokeren. Maar bij vluggertjes komen nu eenmaal vaak kortsluitingen voor. En het aardige is dat zulke vluggertjes op internet bewaard blijven en na afloop meestal weer tevoorschijn getoverd kunnen worden. (Van uw eigen natura-vluggertjes achter het klassieke schaakbord bent u natuurlijk binnen een uur de details vergeten) Dus PaulKlee (André’s alias) is ook een belangrijke bron voor mijn artikel.
Waarop moet ik voorsorteren? Op opening? Op Elo? (hoe hoger de Elo van de verliezer, hoe leuker) Op uitschieters op de lengteschaal (hoe korter. hoe grappiger) Lang lopen tobben, maar ik kwam er niet uit.
Dus …. vooruit maar. Ik pak maar wat! Gewoon van alles door elkaar.
Je hoeft niet persé een prutser te zijn om middels een miniatuurtje van het bord geveegd te worden. Het volgende overkwam nota bene Kortsnoi in 2004. Het verhaal wil dat hij na afloop nog een uur hoofdschuddend achter het bord zat te analyseren. Het is een doodgewone variant in het Spaans:
Morozevich-Kortsnoi
Je zou zeggen dat elke opening zo zijn eigen mogelijkheden geeft om enorme fouten te maken ( of te laten maken) in de beginfase. Maar er zijn fouten die zelfs populair zijn in meer openingen. Beginnende schakertjes houden we voor: Pas op voor de velden f2 en f7! Maar voor de gevorderde beginner kan met evenveel recht worden benadrukt: Kijk uit voor een dame op e2 of op e7!! En vooral in het Budapester gambiet! Daar kunnen stiekeme dames de vreselijkste onheilen aanrichten.
Een voorbeeld van de bekende val : Laga-Contedini, Leipzich 1960
Maar ook in Fajarovic-variant van de Budapester ( 3 ….. Pe4) komt hij voor. Het zal je maar overkomen! Dian Cheri,S – Wan,K (1898) Mallorca 2004
En let op! Er is een spiegelbeeldige situatie in het Wolga-gambiet! In de door mij zo graag misbruikte Zaitsev-variant. ( 5. Pc3 en 6 e4 ) Hallo, dat is toch pionverlies!!?? Jawel. Hoewel! En zwart moet dan wel die geniepige witte dame in de smiezen hebben. Die Zaitsev-variant deugt niet, maar voor die achterbakse dames kan niet genoeg gewaarschuwd worden.
Men had Paul Tayler (Purmerend) kennelijk onvoldoende geïnformeerd over de gevaren van het vrouwelijk schoon, want hij trapte er in, tegen Eddy Saraber op 18 febr. 2010.
Toegegeven dat Tayler niet zijn avond had, maar zelfs hooggekwalificeerde grootmeesters kunnen in zo’n val trappen. Alleen spartelde zwart hier nog iets langer na. Maar had net zo goed na zet 9. kunnen opgeven! Zontakh,A (2545) – Milanovic,D (2420) Belgrado, 12.02.1998
Er zijn miniaturen in soorten en maten. Het is me echter wel duidelijk geworden dat sommige openingen en sommige schaakvariëteiten zich beter lenen voor miniatuur-optredens dan andere.
Onze ex-Aris de Heerder André (deserteur!) is in het open circuit verzot op varianten met 3. …. f5. Officieel: 1. e4 e5 2. Pf3 Pc6 3. Lb5 f5!? Maar wegens niet al te hoge frequentie van het Spaans speelt hij het zelfs na 1. e4 e5 2. Pf3 Pc6 3. Lc4 …….. f5!? De ene variant nog dubieuzer dan de andere. Maar ik heb wel begrepen dat je als je het niet weet heel gemakkelijk met wit de mist in kan gaan.
Het wilde ons maar niet lukken vast te stellen wat het verschil is in het Spaans tussen de Jaenisch/ variant en de Schliemann/variant. Dus ook Wikipedia geraadpleegd:
” The Schliemann ’s Defence or Schliemann–Jaenisch Gambit (ECO C63), 3…f5!?, is a sharp line in which Black plays for a kingside attack, frequently sacrificing one or two pawns. Considered by many to be somewhat dubious, it is occasionally used in top-level play as a surprise weapon. This variation was originated by Carl Jaenisch in 1847 and is sometimes named after him. Although later named for German lawyer Adolf Karl Wilhelm Schliemann (1817–72), the line Schliemann actually played in the 1860s was a gambit variation of the Cordel Defence (3…Bc5 4.c3 f5). The most common responses for White to 3…f5!? are 4.d3 or 4.Nc3, with play after 4.Nc3 fxe4 5.Nxe4 going 5…d5, with great complications to follow, or 5…Nf6, which generally leads to quieter play.”
Duidelijk is wel dat het minder gebruikelijke van deze variant in combinatie met de geringe bedenktijd van het vluggertje (wat ook raadplegen van openingsmateriaal en computer moeilijk maakt) leidt tot spannende situaties en veel fouten, veelal in een vroeg stadium. Tot miniaturen dus.
slaviabegic-paulklee35
En met 3. Lc4 f5? NN-paulklee35
Miniaturen 2
Vorige keer vergastte ik u op partijen van Paul Klee met Schlieman/Jaenisch en gaf ik voorbeelden van de gevaarlijke dames op e2 en e7. Met partijen met het Wolgagambiet en met het Budapester gambiet. U dacht natuurlijk: “Ja, met zulke rare agressieve openingen kun je miniaturen verwachten. Dat overkomt mij niet.” Dat is maar de vraag. Speelt u wel eens Caro Kann?
Ik las eens bij de grote Jan Hein Donner (De Koning) – die grossierde in verrassende en komische uitspraken- : ‘De Caro Kann is een opening voor angsthazen, schakers zonder fantasie, zo’n oersaaie opening moet verboden worden.’ (of woorden van diergelijke strekking) Zo’n Caro Kann, daar kan toch echt niets onverwachts in gebeuren. Echter, de kortste miniatuur die me tot nog toe onder ogen kwam, was die van Paul Keres (1916 –1975), een supergrootmeester, die, juist ja, van de Caro Kann van ene Arlamowski gehakt maakte (02.07.1950). En ja hoor, weer met zo’n bitch op e2 !
Bij mijn zoekacties stuitte ik op een site van de Duitse schaakvereniging Kuppenheim, met veel aandacht voor Kurzpartien, en tot mijn grote verbazing werden daar 13 partijen met Caro Kann vermeld. Meer dan met welke andere opening ook (met uitzondering van het Siciliaans).
Hoffman,M – Kovar,V 1997
Viel me wel op dat de witspeler in drie van die partijen met 3. f3 of 4.f3 ( i.p.v. Pc3) probeerde de saaie degelijkkheid van de Caro Kann al in een vroeg stadium te ontregelen. Maar ook met de ‘gewone’ varianten was er af en toe sprake van een forse kortsluiting:
Penson,T (2295) – Lammens,T , 1994
Maar ook in andere openingen die zijn uitgevonden om de tegenstander in slaap te sussen, zoals in Gerrit’s Philidor, kunnen toch leuke blikseminslagen voorkomen. Wat dacht u van de zettenreeks die later het Zeekadetten-mat is gaan heten: Legal – Saint-Brie , 1750
Oorspronkelijk was de opstelling met 2 .. d6 wellicht bedoeld om snel 3 …. f5 te spelen. Dat werd o.a. door Tarrasch en Keres weerlegd. Dat daarmee ook nogal wat miniaturen werden gecreëerd zal u niet verbazen. Maar dat ook een rustiger Philidor-aanpak geen waarborg is tegen onaangename verrassingen op korte termijn, daar kijkt u vast van op:
Saladin Leonhardt – NN 1912
Tot zover vooral openingen waarin u geen miniaturen zou verwachten. Anders ligt dat natuurlijk bij het Hollands. Dat vroege verminken van de zwarte koningsstelling roept om witte spitsvondigheden. Tegen het Hollands op de 2e of 3e zet gelijk het vizier op scherp zetten is tamelijk gebruikelijk. De bekendste manier is het Staunton-gambiet (1. d4 f5 2. e4 (!?) fxe4 3. Pc3) , maar tegenwoordig is ook 2. Lg5 nogal gebruikelijk. Zelf heb ik daar wel wat ervaring mee.
Maar nu eerst een potje van echte schakers: Bijvoorbeeld: Smirin,I (2555) – Vragoteris,A (2340) 1992
Op internet won ik er diverse potjes mee, maar van het volgende sjortkeempje in de externe heb ik nog lang wakker gelegen:
ES (Aris de Heer, bord 2) – Otto,K (Heer Hugowaard3) nov. 2010
Miniaturen 3
De vorige keren hadden we het over openingen die lijken te vragen om vroegtijdige kortsluitingen: het Jaenisch , de Budapester, Hollands, het Wolga-gambiet. Maar ook over openingen waarin je miniaturen niet zo gauw zou verwachten: de Caro Kann, en de Philidor.
Een andere opening die er in den beginne vreedzaam, langzaam en erg strategisch uitziet is de door mij bewonderde Colle.
Voordelen van die opening zijn: – dat die niet zo heel veel gespeeld wordt en dus de tegenstander zijn ervaring niet zo snel kan aanboren – de hoeveelheid theorie zowiezo beperkt is, niet snel wijzigt, en tamelijk eenvoudig te onthouden is- maar vooral dat de zwartspeler al snel op een verkeerd been gezet wordt en denkt dat hij met een knoeier van doen heeft. “Wat een tam gepruts. e2-e3 , e3-e4? Zeker nog nooit gehoord van tempoverlies!” Toen onze Appel stopte met het bestuderen van openingsvarianten (“Sorry, dat doe ik niet meer, daar ben ik nu te oud voor geworden” (85? ES) greep hij ook terug op Colle, en wel de latere tak ervan: de Koltanowski-variant. Daarmee kan wit zijn tegenstander behoorlijk in de maling nemen:
ES – Geus de,Frank 20.04.2010
Het gevaarlijke zit hem in die verstopte loper op c1 en vooral die loper op d3. Voor je het weet zit je na e3-e4 met zwart tegen een koningsaanval met twee lopers aan te hikken. En een loperoffer op h7 grijnst je tegemoet. Een beetje Collespeler slaat daar, zonder nadenken, zelfs zonder daarvoor maar met zijn ogen te knipperen.
Maar ik ervoer zelf het vorige seizoen dat je toch beter nog even goed kunt kijken of het echt wel klopt. Ik was bijna de boot in gegaan tegen Reus van Revanche. Ik denk dus nu dat Cyrus Lakdawala terecht waarschuwt in zijn boek over de Colle: “The Colle, possibly more than any other opening, offers White Bxh7+ Greek gift sac possibilities. Always be on the lookout for it – but don’t assume it is an automatic win! In many cases you will have the opportunity to sac, and should decline. Proceed with a case by case decision when you reach it.”
ES (Aris de Heer) – Beerepoot (Attaqueer, 11.10.2011)
Ik vond natuurlijk iets dergelijks van mijnheer Colle himself. Weliswaar overschrijdt de lengte een beetje de strenge normen van uw wepmeester voor een ‘miniatuurtje’, maar zwart had natuurlijk na zet 15 of 16 gewoon moeten opgeven.
Colle,E – O’Hanlon,J Nice, 1930 [commentaar Cyrus Lakdawala in zijn boek over de Colle]
Een andere opening waarin ik meende te kunnen rekenen op miniatuurtjes is het Blackmar-Diemer-gambiet. Ik heb er intussen een stuk of honderd, al of niet op internet achter de kiezen, en begin er steeds meer van overtuigd te raken dat het een zeer dubieuze opening is. Vreemd genoeg is het aantal miniatuurtjes teleurstellend. Zoals bij zoveel gambieten verzanden de agressieve bedoelingen van wit toch vaak in situaties waarin je met wit blij mag zijn als je je pion terugwint. In de volgende partij ging het meer zoals je je dat met wit wenst:
ES-Shah jan 2014
Een andere manier om te zoeken naar miniatuurtjes is niet kijken naar openingen die daartoe wellicht de gelegenheid bieden, maar bij bekende schakers van wie de schaakstijl dermate agressief en combinatoir is dat je op je vingers kunt natellen dat die wel iets dergelijks in hun verleden hebben gecreëerd. Bijv. zoeken bij één van de allergrootsten in het verleden: Alexander Aljechin. (Wereldkampioen van 1927-1935 en van 1937-1946. Die korte periode tussen ’35 en ’37 werd hij even afgelost door….. Max Euwe). En ja hoor, zonder veel moeite heb je zo minstens tien partijen boven tafel die door mij alhier vereeuwigd zouden kunnen worden. Maar ach, u hebt er wellicht wel een beetje genoeg van mijn monomane geschrijf. Eentje dan, omdat ik het niet laten kan.
1931 Aljechin-Vasic
En om deze serie echt te besluiten dan nog maar ééntje, om het af te leren, van die andere monomane bekende, waarmee de serie begon: Paul Klee:
paulklee-Marina500 2014
Dat was het dan weer. Miniaturen! Dit jaar mijn bijdrage om het competitieloze zomerreces van Aris de Heer voor u wat draaglijker te maken. Intussen heb ik ontdekt dat er in Duitsland ook schaakverenigingen zijn die miniaturen op hun sites behandelen, met de bedoeling daarmee hun leden op een prettige manier nog verder in het combinatiespel te bekwamen. Wat zou het mooi zijn als dat met onze “Miniaturen” 1,2,en 3 ook een beetje gelukt was.
Veel succes het komende schaakseizoen!