Schaakspel te boek (Peter Doggers)

In de Volkskrant van zaterdag 8 febr trof  ik in de afdeling boekrecensies ineens een boek over de schaaksport aan. En dat werd juichend besproken. Goh… In die rubriek hebben ze het altijd over ‘echte’ literatuur en over voor de wereld echt belangrijke non-fictie. Voor hoeveel lezers van de Volkskrant in Nederland is nu een boek over de schaaksport interessant en belangrijk ?  Een zeer goede recensie krijgt dat boek, en is nu ook al als ebook beschikbaar. (Voor mij belangrijk.) Zou ik er wat aan kunnen hebben voor uw site? Redenen genoeg voor mij om Peter Doggers: ‘De Schaakrevolutie’ snel aan te schaffen. Hoezo revolutie?

Doggers is een zeer bekende schaakjournalist, die bijv. tegenwoordig bij veel belangrijke toernooien zorgt voor een goed functionerende computerverslaggeving. Die ook bij weblogs betrokken is of zelf verzorgt. Zelf ook een sterke schaker, ongeveer meesterniveau. Hij kent de meeste toppers van de schaakwereld persoonlijk en aan zijn ontmoetingen met hen ontleent hij veel informatie.

Ik had het boek binnen een week uit. Dus leesbaar. Inderdaad een zeer gedegen verhaal over het schaakspel. De geschiedenis vanaf het ontstaan (ong 8^e euw na Chr)  tot nu. Doggers geeft, haast wetenschappelijk,  een stortvloed aan feiten: namen, vindplaatsen, anekdotes, citaten. Zo veel dat het mij wel af en toe bijna wat te veel wordt.

Na een behandeling van de wijzigingen van de spelregels in de loop der tijden, de steden en locaties waar gespeeld werd, de organisaties, de kampioenen, enz. verzeilen we meer in de moderne tijd, met bijv. vermelding van alle TV- series sinds 1980 waarin het schaken een rol speelde. Dat loopt uit op een uitvoerige behandeling van de Netflix-serie ‘The Queen’s Gambit’. O.a. van de inhoud, de acteurs, de bronnen, de gevolgen voor de populariteit van het spel.(Zelf ben ik al tijden niet meer geabonneerd op Netflix, maar tijdens The Queen’s Gambit even wel. Ik bleef kijken, ik vergat naar bed te gaan. En dat overkwam velen.)

Ik had me voorgenomen een samenvatting te schrijven van dit boek (420 blz.) , maar ontdekte na enige tijd dat dat onbegonnen werk was. Er staat zoveel informatie in dat het een samenvatting van meer dan 15 pagina’s zou worden. Zelfs een lijst van alle titels van de hoofdstukken wordt al te veel van het goede. Het moet wel in het bestek van onze site blijven passen.  Ik zal een aantal titels noemen, opdat u een idee kunt krijgen van de inhoud van het boek. Ik noem titels van artikelen die ik zelf het boeiendst vond. Het zijn meestal zeer uitvoerige artikelen. De schrijver haalt over elk onderwerp altijd alles van stal wat waar dan ook vindbaar is.

Een keuze uit zijn hoofdstuktitels:

-Schaken en de politiek

-Schaken en sport

-Schaken en de kunsten

-Schaken en de literatuur

 (Van de grote hoeveelheid schrijvers die hij uitvoerig  behandelt noem ik nu even alleen wat mij het meest bijbleef omdat ik daar zelf ooit wat van gelezen had:

– middeleeuwen: Tristan en Isolde , De roman van Walewein- .

Later: -Nabokov , De verdediging  -Stephan Zweig, Die Schachnovelle – Lewis Caroll – Borges – )

-Schaken op het witte doek

(Zelf zag ik ooit het enge  ‘Het zevende zegel’ van Ingmar Bergmann, en de mooie jeugdfilm :  ‘Lang leve de Koningin’. Doggers behandelt ze, maar nog minstens 10 andere. )

-Schaken en de wetenschap.

( Hij behandelt niet alleen de wetenschappers die het denken van de schakers onderzochten, maar ook de invloed die hun studies hadden op het onderzoek naar het menselijk denken in het algemeen. Natuurlijk komt hier aan de orde de grote naam op dit terrein AD de Groot : ‘Het denken van de schaker’. Wiens studie inspirerend was voor talloze wetenschappers in Europa maar ook in de USA.)

-Vrouwen en Schaken.

Vanaf uitspraken ten tijde van Donner, Fischer, de jonge Kasparov ‘Vrouwenkunnen niet schaken’ via Judith Polgar tot de situatie nu.

-De grootste schaaksterren

(Uitvoerige beschrijvingen van de levens en successen  van Fischer, Kasparov en Carlsen.)

-Hoe de computer het spel veranderde.

( met o.a. de invloed op de voorbereiding van de grootmeesters en meesters, en de kracht van de A1 toepassingen)

-Nakamura en zijn leven met de digitale mogelijkheden

-Vals spelen bij schaken

Ik had tevoren er geen notie van hoeveel informatie over de geschiedenis van ons spelletje er beschikbaar is. Veel interessants. Maar het meest interessant vond ik Doggers’ vermelding van de – na de geweldige historische maatschappelijke veranderingen van 12 eeuwen doorstaan te hebben- grote populariteit thans van het spel, en zijn opvatting dat het spel thans populairder is dan ooit tevoren. Hij ondersteunt dat met feiten.

Het aantal scholen waar de jeugd nu schaakles krijgt, het aantal aanmeldingen van jeugd bij schaakclubs, is groter dan ooit ( behalve bij Aris de Heer). Hij veronderstelt daarvoor de volgende oorzaken:

1. Sensationele gebeurtenissen in de schaakwereld die door de media  bekendheid bij het grote publiek krijgen. ( De acties van Carlsen om het veronderstelde  valsspelen van Niemann openbaar te maken.
2.  De Corona-maatregelen. Sporten konden niet meer beoefend worden. Maar schaken wel. Via computers op afstand.
3.  De invloed van TV- uitzendingen waarin het schaken een rol speelt. Met name natuurlijk The Queens’s Gambit
4. De enorme mogelijkheden om via de computer het spel te leren. Spelregels, en eenvoudige strategische richtlijnen.
5. De mogelijkheden om het spel via websites, podcasts, enz. zelf te spelen of schaakmatches van de schaakgroten der aarde te volgen, inclusief deskundig leerzaam commentaar, gelijktijdige beoordeling van alle zetten op het scherm middels krachtige schaakprogramma’s.
6. De ongelofelijke kracht van de huidige schaakprogramma’s. Ook profiterend van de snelle AI – mogelijkheden. (Na  de sensationele nederlaag van Kasparov tegen Deep  Blue (breed uitgemeten in de pers) wagen de topgrootmeesters zich niet meer aan krachtmetingen met de inmiddels nog weer veel sterker geworden schaakengines.)
7. Nieuwe vormen van schaak , ook volgbaar op het scherm: Rapid , Freestyle. Inclusief in die varianten kampioenschaps-toernooien gespeeld door de bekende schaaktoppers.

Zelf denk ik dat ook de grotere rol van vrouwen in maatschappij en sport,  ook in het schaak (Polgar, enz.), het voor veel meisjes aantrekkelijker heeft gemaakt te laten zien dat zij echt niet onderdoen voor jongens. Het aantal sterk schakende meisjes en vrouwen groeit snel.

Dan volgt een hoofdstuk over schaken en de politiek. Veel kopstukken uit de geschiedenis worden behandeld. Om u een indruk te geven : Che Guevara, Marx, Lenin, Napoleon, enz. enz. En aan de orde komt natuurlijk de bemoeienissen van Nixon en Kissinger en.         om Fisher tegen Spasski aan het bord te krijgen . Als onderdeel van de koude oorlog tussen de USSR en de USA. De rol van het schaken in de  USSR. Het gedoe rond de keuze van de Fide-presidenten. Enz., enz.

 ‘Schaken en sport’  levert een opsomming op van beroemde voetballers en voetbalcoaches die ook schaken. Grappig daarbij de mening van Carlsen dat schaken en voetbal op elkaar lijken: bij beide moet geprobeerd worden het midden van het speelveld te beheersen. En bij schaken zie je vaak dat aan één zijde wordt aangevallen en als de verdedigende stukken dan daar staan opgesteld snel naar de andere zijde wordt geswitcht  omdat daar dan geen verdediging is. Gaatbij voetbal ook vaak zo.

Volgt een uitvoerige uiteenzetting over de geschiedenis van het eigenaardige fenomeen schaakboksen. De opponenten spelen een spel schaak en proberen elkaar daarna murv te krijgen in de boksring. Of andersom. Ik las tot mijn verwondering dat er een wereldschaakboksorganisatie bestaat.

Informatie van dat type van soort dus. Het  boek eindigt met een tiental partijen die in zijn boek werden genoemd, voorzien van analyses.

Van dit boek zult u niet beter gaan schaken. Als u net zo’n fanaat bent als ik gaat u het boek misschien toch kopen. U hebt wel wat doorzettingsvermogen nodig om een enorme hoeveelheid informatie te verwerken. En zeker, het is een knap boek.  Het schijnt nu in 8 talen te verschijnen.

Schaakrevolutie, Peter Doggers

Uitg. SPECTRUM

Aan het eind van het boek geeft Doggers de notatie van een aantal partijen die hij eerder in het boek heeft genoemd, met de analyses. Een paar ervan zal ik hieronder overnemen. Omdat de eerste een schaakprobleem is is van meer dan 1000 jaar geleden, kunt u deze alleen niet helemaal naspelen op het scherm. De stukken hadden toen andere mogelijkheden dan onze huidige schaakprogramma’s aankunnen. Een loper mocht over stukken heen springen. De andere naspeelbare diagrammen kunt u wel helemaal volgen.

De partij van Napoleon was tegen de eerste schaakmachine. Maar in deze heel sterke machine zat een mens verstopt.

De volgende partij is een van de vele schitterende uit het verleden

[Event “Berlijn ‘Evergreen'”] [Site “Berlin”] [Date “1852.??.??”] [White “Anderssen, Adolf”] [Black “Dufresne, Jean”] [Result “1-0”]

Tenslotte de partij waarmee Kasparov de match met een computer verloor. De laatste partij die een grootmeester tegen een computer durfde te spelen.

Eindcorrectie moet nog plaatsvinden,

Thomas gaf les. Hij koos vanavond als onderwerp: het pionneneindspel.

Eerst de kwestie remise of winst met K+p  tegen K. , met de essentiële zijsprongetjes naar ‘de oppositie’, en ‘het magisch vierkant’ bij de jacht op de rennende vrijpion. Nuttig! Ook voor de mensen die dit wel ooit bestudeerd hadden. Voor hen een goede geheugen-opfrisser.

Daarna een bekende wonderbaarlijke studie van Reti, een schijnbaar totaal verloren  stand voor wit, die toch te redden is.

En tenslotte het moeilijkste onderwerp van vanavond: een stelling uit de match Fischer-Spasski 1972. 10^e matchpartij.

Zwart staat een kwaliteit achter, maar heeft goede compensatie. 2 verbonden vrijpionnen. En een pion meer.

De partij werd gewonnen door Fischer (wit) , maar Spasski had het beter kunnen doen. Wat destijds door grootmeesters in de schaakbladen werd gesuggereerd. (computerprogramma’s bestonden nog niet)

Een leerzame avond. Thomas had zich goed voorbereid. Goede stellingen gevonden, en duidelijke uitleg.

Ik vond wel het slot van de scéance wat rommelig worden. Naar mijn smaak wat te veel luide en snelle bemoeienis van enkele gasten en voor de eenvoudige schaker te weinig tijd om rustig na te blijven denken. De analyses gingen zo ver de diepte in, dat ik dan geen stuiver meer gaf voor de juistheid ervan. Maar daar kon Thomas natuurlijk niets aan doen.  Duidelijk werd zo wel hoe moeilijk eindspelen kunnen zijn.

Bedankt Thomas!