U bent het inmiddels natuurlijk ook wel tegengekomen. Ik zag  het gesignaleerd in o.a. artikelen in De Volkskrant en het Noordhollands Dagblad. En elders. ‘The Queen Gambit’.  Alles lovend. Het is een hype.

Ach, als het schaakspel een rol speelt in een film reageert een beetje schaker al gauw met: Wat een onzin! Wat zich daar afspeelt dat kan helemaal niet. Doen alsof het serieus is: twee grootmeesters die openen met 1 a3 h6. Haha, laat me niet lachen. Ik denk dat politiemensen ook heel hard moeten lachen als ze op de bank naar een krimi op de TV zitten  te kijken. Haha, zo gaat dat in het echt helemaal niet.

Het schaakspel is wel populair bij kunstenaars. Je komt het nogal  eens tegen in literatuur, in de schilderkunst, in de filmkunst. Al in de ridderroman ‘Walewein’,  geschreven in het midden van de 14^e eeuw!!  Ridder Walewein gaat voor Koning Arthur proberen het prachtige schaakbord te bemachtigen  dat door de troonzaal zweefde en daarna spoorloos verdween.  Louis Couperus maakte er later een roman van : ‘Het zwevende schaakbord’ . In 1957 zag ik de film ‘Het zevende zegel’ van Ingmar Berman, waarin  ridder Anthonius Block schaakt met de Dood. Als hij verliest kost hem dat zijn leven.

Ach met ons geliefde schaakspel heeft het eigenlijk zelden iets te maken. Het laat wel zien dat  veel buitenstaanders erg onder de indruk zijn van  ons spelletje. Je moet wel heel slim zijn om dat mysterieuze spel te kunnen  begrijpen.  Denken ze . (U weet wel beter!) Komt het daarom zoveel voor in de kunst? (Nu schieten me ook ineens  romans te binnen van 1. Nabokov: De Verdediging Het verhaal van een wereldkampioen die gek is/wordt.  Als ik me goed herinner is die verdediging de Meraner van het Slavisch en 2. Elias Canetti: Het Martyrium. Met daarin een figuur Fischerle, een dwerg die wereldkampioen schaken wil worden en nogal wat trekken vertoont van Bobby Fischer. Het idiote is dat het boek in 1935 verscheen, toen Fischer nog niet geboren was! Canetti voorspelde de toekomst!. ) .  

Wordt The Queen Gambit door zo ongelofelijk veel mensen bekeken, omdat het zo’n raadselachtig spel is? Ook door niet-schakers.  ( Het staat bij Netflix als 2^e op de lijst van meest bekeken producties!)

Moet ik die serie zien? Dacht het niet. Is natuurlijk ook allemaal maar onzin, waar een beetje schaker zich aan gaat ergeren.

Maar dan lees ik bij Ger Ligterink  dat de partijen die wonderkind Beth Harmon speelt wel echte ooit gespeelde partijen zijn, van grootmeesters. En dat zelfs Kasparov daartoe zijn medewerking heeft verleend. Ligterink zocht zulke bestaande voorbeeldpartijen op en publiceerde er 2. Hieronder neem ik één over. En ik lees dat Judith Polgar veel in deze serie heeft herkend. En in een interview reageert ook Maaike Keetman enthousiast. (Voor als u die naam niets zegt: ze werd 3^e bij het Nederlands Kampioenschap vrouwen in 2017. Ze was toen 17 lentes jong.  Ik herinner me nog goed dat onze Marko Bosnjak me op de club  vertelde dat hij op zijn  school tegen dat meisje had gespeeld en van het bord was geveegd. (Terwijl hij toen bij ons op de club langzaamaan serieus begon mee te tellen.))

Maar ja, Netflix. Ik heb me er wel eens op geabonneerd, maar na een maand weer opgezegd. Allemaal films en series die mij vast niet gingen boeien. Om nu alleen maar voor The Queen Gambit me weer op Netflix aan te melden?

Ik was wel altijd erg geïnteresseerd in schakende wonderkinderen. Ik herinner me nog de opwinding die me beving toen ik in 1958 in  de krant las dat een jongen van 14  van  Reshevski had gewonnen. Nota bene. En hoe!  De partij (zie verderop) kwam in de krant. Daar moest je destijds  je informatie vandaan halen. Nagespeeld natuurlijk. Tjonge.  Tegen Reshevski, een oersterke supergrootmeester met een mooie agressieve stijl. Zelf ooit een wonderkind. Die zelf als jongetje van 8 simultaan speelde tegen heel veel  ervaren clubschakers, en van ze won.  Een ster. Maar jongetje Bobby Fischer zette die inmiddels  in 1959 48-jarige supergrootmeester in zijn hemd. Dat jongetje Bobby heb ik natuurlijk de rest van zijn leven nauwgezet gevolgd.

En natuurlijk ook Judith Polgar. Ze moet een jaar of 15 geweest zijn toen ik, bij een Amsterdams Toernooi  temidden van een menigte mannen ademloos naar dat lieve meisje met die mooie haarvlecht stond te  kijken. Ook hier stond het meeste publiek bij haar b- groep. Veel interessanter dan de a- groep met die beroemde maar saaie supergrootmeesters als Kortsnoi , Timman, Karpov  en dat type van soort. Voor een jeugdpartij zie verderop.

Dat ik ook Carlsen’s carrière nauwgezet volgde had u al eerder op deze site gelezen.

 Maar ook die carrière van Jantje Smeets. Twee keer kampioen van Nederland, enige tijd de jongste Nederlandse grootmeester. Ik herinner me dat ik als toeschouwer bij een toernooi in Groningen even in de lagere groepen ging kijken bij mensen die ik kende. Ook weer even bij Jantje Smeets .Die volgde ik al een poosje.  Misschien was hij toen een jaar of 14. Hij speelde tegen een of andere oosteuropiaan. Die stond slechter. Die misdroeg  zich ergerlijk. Alles deed hij om  dat jongetje uit zijn spel te halen. Toen die vent even weg ging om een klacht in te dienen bij de wedstrijdleiding over niks, sprak ik Jantje aan : Laat je niet in de war brengen. Die man is vreselijk onsportief bezig. Waarop Jantje zei : ‘ Ik kan daar wel tegen. Maar zo gaat het wel erg lang duren. Maar ik wil eigenlijk gauw naar huis, want de championsleague-wedstrijd van Ajax wordt vanavond  uitgezonden. Die wil ik zien.’

Ook Beth Harmon een wonderkind. Toch interessant ?

Nou ja, dus toch maar weer bij Netflix  aangemeld, en aflevering 1 gedownload. Na het bekijken ervan was ik niet echt  onder de indruk. Het weesmeisje ziet de conciërge van het weeshuis (waar ze  terecht komt na het verongelukken van haar ouders, en waar ze uiteraard ongelukkig is) met een schaakbord in de weer. Alleen door er zwijgend naar te kijken leert ze de spelregels. Onwaarschijnlijk? Het schijnt wel eens vaker voorgekomen te zijn. Maar toch. Als die norse mijnheer daar toch wel van onder de indruk is,  is hij bereid haar wat basisprincipes uit te leggen. OK. Maar de snelheid waarmee ze dan zonder veel  verdere hulp ( ze heeft niet eens een schaakbord.) zich van allereerste beginner  ontwikkelt tot een meisje van 10 die simultaan speelt tegen de 12 zeer veel oudere   jongens van de schaakclub van de plaatselijke middelbare school en alles wint …. Ja hoor ! Dat mogen niet- schakers mooi vinden, ik geloof er niet in. Maar ik geef toe: de zetten die je ziet spelen, daar is niks mis mee. Dat is wel bijzonder. Dat zijn we niet gewend.  En het blijft zo in de volgende afleveringen.

De razendsnelle ontwikkeling tot wereldkampioen die ze in de volgende 6 afleveringen doormaakt blijft een tikkie onwaarschijnlijk. Vooral in het begin als je haar nauwelijks ziet studeren. Maar wel als eerste eindigen tegen betere clubschakers in lokale toernooien en geldprijzen winnen, zelfs als haar dan nog moet worden uitgelegd hoe een schaakklok werkt, en dat ze haar partij moet noteren. Ja hoor.  Gelukkig zien we haar later wel met stapels schaakboeken sjouwen, krijgt ze verschillende sterke schakers om zich heen die haar coachen, en gaat ze zich met hen voorbereiden op komende tegenstanders. Maar het tempo waarin ze sterker wordt , blijft zeer onwaarschijnlijk  hoog. Maar ik begrijp het wel,  de serie zou natuurlijk anders te saai geworden zijn voor het grotere publiek. Desondanks,  al na aflevering2 merk ik dat ook  ik in de greep raak. Het word toch steeds spannender. Omdat Beth wel steeds meer hindernissen tegenkomt naast haar schaakverrichtingen? Haar drugsverslaving (nota bene opgedaan in het weeshuis want zo hielden ze daar de wezen rustig) wordt steeds bedreigender, evenals haar  alcoholproblemen. De kijker vergeeft het haar. Heel nare  jeugd. En als ze uit het weeshuis wordt bevrijd door adoptie-ouders, gaat in dat gezin ook weer van alles mis. Ze is behoorlijk  contactgestoord, maar met haar  adoptiemoeder ontstaat dan gelukkig wel een goede band. Maar die overlijdt plotseling. Kommer en kwel. Hoe gaat dat aflopen?

Ik word steeds meer een ongezellige huisgenoot. Word zelf ook contact- gestoord. En ook zo bezeten. Aflevering af, zo gauw mogelijk de volgende. En jammer als deel 7 uitgekeken is.

Verbijsterd vraag ik me af waarom  ik nu zo ging  meeleven. Zeker speelde mee dat prachtige hoofd  van hoofdrol  Anya Tayler-Joy. Die ogen !!!!! En wat een  fabelachtig acteren. Beth is alsmaar vrijwel emotieloos. Maar als ze schrikt van een onverwachte sterke zet  of blij is met een winst, zie je dat aan haar ogen! Vaak close up. Die ogen blijf je zien, bijvoorbeeld  als je de slaap maar  niet wilt vatten. En het gaat in de serie om veel meer dan alleen om een schaakcarriëre. Het gaat over tegenslagen in je leven overwinnen, om worstelen met verslavingen, om de grens tussen genialiteit en gekte, om er is meer in het leven dan werk en ambitie, om contactproblemen en vriendschap en liefde. En natuurlijk over gelijke mogelijkheden voor vrouwen. Interessant!

De partij Harmon-Girev  is gebaseerd op de partij Jakovenko-Stellwagen , 2007, Wijk aan Zee. Die eindigde in remise na de zet Txb7. Harmon geeft bij het afbreken (dat deden ze toen nog) de veel sterkere zet h5 af!

Fischer – Reschevski , 1958

Een variant van de Draak of een draak van een variant.

Judith Polgar- Hans Ree , OHRA-B Amsterdam, 1989

Als meisje van 13 versloeg Judith Polgar grootmeester Hans Ree, meermalen kampioen van Nederland. Die werd afgedroogd. Hij schreef ooit “Als ik ga verliezen van kleine meisjes, is dat misschien een teken dat ik moet stoppen met spelen.” Hij stopte gelukkig niet.

Het verhaal van de Netflix-serie is gebaseerd op een gelijknamig boek van Walter Tevis.
De auteur zegt dat hij geïnspreerd werd door de levens van Fischer (de gekte rondom diens match om de wereldtitel met een Rus, diens contact-gestoordheid , zijn snelle carrière) , van Spasski ( ook wereldkampioen en al zeer jong grootmeester), Vera Menchik ( eerste zeer sterke vrouwelijke schaker,ook een legende die niet kansloos was tegen mensen als Euwe en Aljechin.

Ik zal nog wel wat vergeten zijn. Blij dat ik even weer Netflix op mijn tablet had. Als u  nog niet hebt gekeken …… een aanrader!

“Move first, think later”  aflevering 3

Nu ik het boek helemaal opnieuw heb gelezen weet ik het nog beter : er zit zoveel fraais in dat ik het waarschijnlijk ook in deze aflevering niet compleet krijg.

Hendriks filosofeert verder over het ‘maken van een plan’. Hij ziet eigenlijk niet zoveel verschil tussen tactiek en strategie.  Volgens hem switchen we als we schaken niet van combinatie-denken  naar strategisch denken.  Hij heeft bezwaar tegen de terminologie: we  zien  een combinatie en we maken  een plan. Welnee, ook een plan zie je’  Hij wil best toegeven dat het onderscheid soms wel eens nut heeft, maar hij gelooft niet in een ander soort denken voor strategie. En meestal staan we in de partij voor gemengde beslissingen. Hij beweert zelfs dat als u onder ‘strategisch denken’  zou verstaan ‘op een aantal momenten rustig achterover leunen, de tijd nemen,  en nagaan welke kenmerken die u uit uw leerboeken heeft opgedaan in uw stelling aan de orde zijn, en op grond daarvan een plan maken’, dat hij, Hendriks- zelf, nog nooit zo een plan gemaakt heeft.

In hoofdstuk 17 “It plays chess in me” onderhoudt Hendriks ons met wat we verder nog voor een verklaringen kunnen bedenken die van invloed zouden zijn geweest op onze verrichtingen op het bord.  Bijvoorbeeld : psychologische!

Gypser-Ristic 2000

Bijv. : “Hij (Ristic) stond goed, maar daardoor verloor hij zijn gevoel voor gevaar en interpreteerde de manoeuvre Lg4-h3 als een vergissing en niet als een poging tot counterplay.”

Of bijvoorbeeld”

“Ja ik heb wel aan Pe7 gedacht, maar zie je, deze vent maakte me nerveus. Deze vent deed echt irritante zetten, maar ja ik had Pxg6+ moeten spelen dan was alles opgelost, maar ja ik raakte de controle kwijt”  Enzovoort. Beetje herkenbaar?

Er zijn schakers die hun missers realistischer bekijken. Bijvoorbeeld na Jan Hein Donner tegen Eduard Spanjaard (1951)

Donner staat totaal gewonnen. Er zijn veel winnende zetten. Maar wat geschiedt? ….

Ristic regaeerde op zijn blunder met “shit happens”.

Jan Hein Donner deed het veel beschaafder: Die verzuchtte:   “Ja Eduard. Zulke dingen gebeuren”.

Er zijn voor allerlei fouten veel voorkomende verklaringen:”Hij had de b2-pion wel kunnen pakken, maar hij was bang.” “Zij was volledig gefocust op haar eigen aanval en vergat haar eigen kwetsbare koning.” “Opgewonden door de naderende winst, miste hij zwarts reddende mogelijkheid. “ “Omdat ik de moed had opgegeven, merkte ik deze plotselinge mogelijkheid niet op.” Enz.

Hendriks: “Laat mij een fout zien, en ik geef u een psychologische verklaring”

Hij besluit zijn betoog over psychologische factoren met: “Het is heel gevaarlijk om onze schaaktechnische tekortkomingen te “psychologiseren”. Ik wil niet de mogelijkheid van de werking ervan volledig ontkennen, maar fouten zullen veelal van puur schaaktechnische natuur zijn. Ik wil me concentreren of goede zetten en slechte zetten.”

Inmiddels hebben we het idee gekregen dat volgens Hendriks het enige waarmee we onze schaakresultaten kunnen verbeteren  is:  veel schaken, partijen naspelen, onze partijen op de computer na afloop laten analyseren , gewoon veel langs zien komen en je te zijner tijd daardoor zetten en situaties herinneren en dus ‘zien’.  

In hoofdstuk 18 (‘Trust your chess module’) initieert hij het begrip “chess module” voor dat deel van je brein waarin alles ligt opgeslagen wat je gebruikt als je schaakt. Het is er, veel en veelal onbewust. Het is kennis van .., ervaring met.., gevoel voor …  Intuïtie als er gevaar dreigt, gevoel voor je kansen, enz. Opgebouwd vanaf het moment dat je begon te schaken en voortdurend uitgebreid. En daar zul je dan maar op moeten vertrouwen. (Hij vergelijkt het met je ‘taal-module’. Een enorme voorraad woorden, taalregels, spreekwoorden, enz. waar je het mee moet doen als je spreekt. En die naar behoeven boven komen borrelen als je ze nodig hebt. Vanzelf, zonder dat je er bewust naar zoekt.)

Vervolgens beschouwt hij adviezen van bekende schaakleraren om je schaakkracht te verbeteren. Hij behandelt bijv. hun adviezen:  1. ‘Blunder-checq’  en 2. ‘Zoek naar kandidaat-zetten en bekijk vooral de zetten die het meest forcerend zijn.’

‘Blundercheck’ is je losmaken van je voorafgaande gedachten als je besloten hebt om een bepaalde zet te gaan doen. Die toch nog even niet doen, maar eerst met een helder, leeg hoofd nogmaals opnieuw kijken naar eventuele mogelijkheden van de tegenstander die je wellicht hebt gemist.

Hendriks relativeert het sterk: Hoeveel tijd gaat het je kosten!? Wat heb je eraan als je door deze habitude steeds in tijdnood geraakt!? Bovendien: heel vaak helpt het helemaal niet. Je maakt evengoed je fout of blunder!

Charles Hertan’s  ‘Forcing Chess Moves‘ vindt hij een mooi boek, maar vooral vanwege de mooie stellingen die erin langs komen,  en waarvan je indrukken kunt opslaan in je eigen chess module, maar niet wegens diens adviezen. Want soms zijn zijn ‘most forcing’ zetten helemaal niet de most forcing. Hertan krijgt het bijv. moeilijk met wat schakers noemen “de stille zetten”. Zo genoemd omdat het lijkt alsof ze niet zo belangrijk zijn en niets doen, maar in wezen heel sterk en eigenlijk dus toch ‘the most forcing!’

Nee, vertrouwt u maar op uw ‘chess module’.

Ik ben niet erg onder de indruk van dit alles. Ik weet niet of u er  veel aan  zult hebben. Ik weet van mezelf dat ik ook vaak een soort ‘blunder check’ toepaste. En dat het vaak niet hielp. En dat ik inderdaad ook vaak in tijdnood raakte. Maar toch het gevoel had dat het vaak positief werkte, dat het toch nodig was om nog erger te voorkomen.

Toch vermeld ik dit alles omdat Hendriks weer veel erg  leuke voorbeelden geeft. Vooral van te weinig ‘blunder-checking’, enz.  Daar kunt u zich in ieder geval wel mee amuseren. Denk ik. Hoop ik. En het kan u wellicht troosten na eigen tekortkomingen op dit terrein.

Wesley So- Anish Giri  Wijk aan Zee , 2010

So staat heel erg goed. Met Dxd1 gaat hij op de winst af. Maar So ziet iets beters. Had toch nog even moeten checken of er geen lek in de combinatie zat.

Jan van Dorp- David Du Pont  Arnhem 2011

Een partij uit de KNSB-competitie.  De team-captain zei, omdat zijn team achter stond, “Je zult moeten winnen Jan!” Maar het was natuurlijk een grapje, want wit heeft geen compensatie voor de kwaliteit.

Doch wat gebeurt !?

In hoofdstuk 19 ( Quantity is a quality too) neemt Hendriks het op voor de computer. Vroeger dachten we dat het menselijk denken kwalitatief veel beter was dan het brute force denken van de computer.  Jan Hein Donner had een groot vertrouwen in de superioriteit van de menselijke geest. Die schreef lang geleden: “Maar computers kunnen helemaal geen schaak spelen, en zullen dat nooit kunnen, tenminste  niet in de volgende 2000 jaar of zo, want dat zou vragen om een technologie ver voorbij de horizon.”

Nou dat zien we nu wel anders. Hendriks: De menselijke geest  is vooral aan het activeren wat er in zijn chess module zit. Maar de computer creëert ter plekke zelf en controleert ontelbare en ijzingwekkend diepe varianten, met ontelbare zetten. Dus eigenlijk is het andersom: de mens activeert wat al in zijn brein zit en de computer is echt aan het denken en creëert zelf!  (En dan heeft Hendriks in het jaar van zijn boek (2012) nog geen weet van latere zeer opzienbarende ontwikkelingen met programma’s met kunstmatige intelligentie  (Alpha Zero) ). 

Hendriks concludeert: “Kwantiteit kan dus ook kwaliteit betekenen”. Als mens kan je ook (nee : alleen) sterker worden door de kwantiteit van je kennis en ervaring.  Niet de computer-kwantiteit natuurlijk, maar een menselijke kwantiteit.

Hij geeft nog wat voorbeelden van zetten die mensen moeilijk vinden, maar voor computers een peulenschil zijn. Hij rekent daartoe de “backward moves”  (ES: wat ik zou willen vertalen met “zetten uit het achterland”)  Leuk toch?

Molnar – Cherbakov, 1962

Kinova – Krush 2018

Zo, en nu weet ik zeker dat ik mijn artikel nog steeds niet helemaal af heb. Sorry! Dus bereid u voor op nog een vierde, allerallerlaatste aflevering van Hendriks uit de kast!

Eindcorrectie moet nog plaatsvinden.

Ik zou uit Willy Hendriks “Move First, think later” nog wel vijf  artikelen  op uw wepsait kunnen publiceren. Maar dat doe ik maar niet. Aan een volledig overzicht van dit kostelijke boek kom Ik niet toe. Dat wordt te veel. Ik pluk er nog maar wat uit.

Het laatste onderwerp van onze eerste aflevering was zijn pleidooi voor “trial and error” tegenover het in de theorieboeken meer gebruikelijke “look and you will see”.  Hiervan eerst nog maar een kostelijk voorbeeld:

Hendriks:  “Het lijkt erop of we dicht bij “de kip of het ei” – kwestie zitten. Je kunt gemakkelijk de “trial and error”-methode afdoen als ‘blind in de duisternis rondtasten’. Maar dan kunnen we net zo goed lachen om de zoekende  (look and you will see-) generaal, die de zwaktes analyseert in de opstelling van het vijandelijke leger, alleen maar om er tenslotte achter te komen dat hij zelf niet voldoende troepen meer heeft om ervan te profiteren.”

Onbewaakte stukken aangevallen door een dubbele aanval zijn een belangrijke zaak voor een ‘kijk en vind-strategie’. Maar het wordt lastiger als er nog andere tactische motieven zijn. Neem bijvoorbeeld ‘stukken op paardvorken-afstand’.  Daar zijn er in dit diagram  veel van. Daar een studie van maken, ze allemaal opzoeken, en krijg je zo een paard op de goede plek?”

Dat vindt Hendriks natuurlijk van niet.

“Als je gewoon je beide paarden in je voorstellingsvermogen zoveel mogelijk laat rondhopsen, heb je een realistischer route om niet te veel vorken te missen …..  ”  en zo  dus de winnende zet te vinden.    Probeer het eens.

-1. Ph5! En opgegeven.

In hoofdstuk 3  “Recognizing the similar” hamert Hendriks verder  op zijn aambeeld: Waarom zijn sommige zetten moeilijker te vinden dan andere?  Omdat ze gewoon minder voorkomen! Je herkent ze dus niet! (Tot ze in eigen  partij of die van anderen toch een keer bij je langs kwamen):

Hendriks stelde vast dat in het volgende diagram zijn leerlingen heel veel tijd nodig hadden om de winnende sterkste zet van wit te vinden, terwijl die toch echt niet zo moeilijk was:

Hij kan zelfs op verschillende momenten. Maar het is een beetje rare, want zeldzame zet. Probeer het eerst zelf!

(33. Dh1!   Met mat in enkele zetten)

Ander voorbeeldje:    Ook een rare, want zelden voorkomende aanvalszet van wit:

1.Lc8

In hoofdstuk 6 “Pattern-like knowledge” doet Willy Hendriks m.i. een logisch klein stapje terug: OK, het kan i.p.v. één eerder geziene zet ook wel een een combinatie van enkele zetten zijn die je ooit eerder hebt gezien.  Een voorbeeld waar Willy Hendriks zijn standpunt mee wil verdedigen  ontleent hij aan het Konings Indisch. Hij legde onderstaande  stelling ook aan veelbelovende leerlingen voor en stelde vast dat degenen die de oplossing vonden, die ooit al eens eerder gezien hadden.  Bijna alle overige leerlingen zagen het niet! Ik kan uit eigen ervaring zeggen dat  ik dat kan beamen. Niet dat ‘veelbelovende’, maar wel het ‘ooit gezien, en nooit  meer vergeten’. Lang geleden speelde ik zelf heel veel Konings-Indisch en zag bij mijn toenmalige (tijdelijke)  club Caissa als toeschouwer bij een partij van Aad Laan hetzelfde gebeuren. Ik weet nu nog dat ik verbijsterd dacht: ‘Dat moet ik onthouden! Was ik nooit opgekomen!” Terwijl het eigenlijk best gemakkelijk te beredeneren valt! En inderdaad: nooit meer vergeten!

Ik weet niet zeker of zelfs Bert die zet ooit is tegengekomen in een van zijn 1010 KI-partijen.

Toch is dit een normale  KI-stelling. Zwart zal gewoontegetrouw in ieder geval gaan kijken naar Pf6 en f4 of g5!

Maar de beste zet is hier het vreemde

 12. ……. Lh6! Met op de achtergrond …..  Dh4!+

Als u nu dacht dat Hendriks met dit voorbeeldje ‘pattern–knowledge’ wat gas terugneemt van zijn ‘hops maar wat rond en dan herken je wel wat, als je het maar eerder hebt gezien’. Nee hoor hij herneemt zijn aanval op de geijkte denkbeelden van bekende schaakboeken waarmee hij ook uw schaak’wetten’ aanvalt:  bijv. “een loperpaar is sterker dan L+P”  en   “als wit  g4 speelt, blokkeer die agressie met g5”   en “de beste reactie op een aanval op de vleugel is een tegenaanval in het centrum”  . Dat is allemaal niet waar! Nou ja, is heel erg vaak niet waar.

Hij geeft voorbeelden van stellingen waarmee ‘aangetoond’ wordt dat die ‘wetten’ juist zijn. Maar geeft ook voorbeelden waaruit blijkt dat ze niet juist zijn!

En komt met getallen na onderzoek: hij selecteert bijv. 110 partijen uit een database waarin van een vleugelaanval gesproken kan worden en gaat na in hoeveel gevallen een tegenaanval in het centrum het beste idee zou zijn. In veel gevallen blijkt  een centrum-tegenaanval helemaal niet mogelijk, in veel gevallen slecht, enz. Uiteindelijk stelt hij vast dat het in 10 partijen wellicht een optie was en in slechts 2 partijen de beste zet!! Dit als reden om alle schaakwaarheden te wantrouwen. Natuurlijk, voor ons eenvoudige amateurs, lijkt het een beetje houvast te geven , maar ,oppert Hendriks,     “De amateur kent  de regels, de schaakmeester kent de uitzonderingen”.  En:  “mijn voorbeelden laten zien hoe eenvoudig het is om een regel te geven of een principe, en er dan wat aardige voorbeelden bij te zoeken om het te bewijzen of te illustreren.  Bijv. bij : “Wees voorzichtig met vrijpionnen” “Houd in toren-eindspelen je toren defensief”  “Loop met je koning zo spoedig mogelijk het open veld in”.

Hij schokte me met een onderzoekje naar de kracht van het loperpaar, tegenover een paardenpaar. Iemand noemde mij wel eens een ‘loperpaarfetisjist’. Zonder Hendriks had ik wel geweten!  Maar  hij vermeldt een onderzoek van ene Watson op basis van 61000 partijen waaruit zou blijken dat slechts in 53% van de gevallen het loperpaar sterker was en dus in 47% het paardenpaar. Daar gaan mijn zeldzame zekerheden!

En Hendriks blijft om zich heen meppen. Schaakleraren hebben de neiging om uit verkeerde zetten van hun leerlingen algemene adviezen af te leiden. Vaak even onschuldig als nutteloos. En soms zelfs niet eens onschuldig:

[Uit een jeugdwereldkampioenschap. Volgens Hendriks heeft wit veel winnende zetten,]

De witspeelster vertelde Hendriks dat ze Dd6 gespeeld had, om “ het eenvoudig te houden”. Dat hadden haar coaches haar geadviseerd! Daar zijn schaaktrainers goed in: generaliseren, patronen zien.

Maar het is de vraag of je zo beter leert schaken. Hoe leer je koken? En hoe leer je het best je taal? Daar zijn veel opgeschreven regels voor :  grammatica, spelling, vocabulaire.  Maar zo gaat het niet. Als een kind voor het eerst naar school gaat, heeft hij al veel vaardigheid in zijn taal. Gewoon door anderen te horen praten, zelf te praten en dan gecorrigeerd te worden, en dat alles zonder expliciet regeltjes te leren.

Ooit zei Bert Kuijer mij dat hij het heel belangrijk vond om een plan te hebben. Je mocht wel slechter staan, als je maar wel een plan had. Dat was ik natuurlijk helemaal met hem eens! Maar ook daar denkt Hendriks genuanceerder over. Hij citeert Kotov die in een leerboek een partij analyseert van Karpov tegen Polugajevsky, en het lange-termijn- plan van Karpov bejubelt en ten voorbeeld stelt. En een partij  Movsas Feigins tegen Salo Flohr.  Hendriks reageert met tegen-analyses en stelt: ‘Het zal duidelijk zijn dat dit soort volgens Kotov verreikende plannenmakerij helemaal niet realistisch is! De eerste fase is al moeilijk genoeg en het is onzin  om dan al te denken aan de volgende vijf fases.’ En “Ik weet zeker dat Flohr dat  in het begin nog helemaal niet gepland had.”  Achteraf is het gemakkelijk te bedenken en lijkt het misschien één groot plan te zijn geweest, en dat is natuurlijk lekker voor de schrijver van schaak-handboeken.  Maar het bestaat gewoon helemaal niet.

Hij waarschuwt zelfs. Kijk uit dat je niet aan je plan blijft kleven! Zo gauw je een hapering ziet of een meer attractieve voortzetting, verander je plannen!!

Vaak is het helemaal niet nodig om een diep plan te bedenken:

ciocaltea- – Najdorf, 1974.

Ander voorbeeld van een één zet-plan:

Wits laatste zet was 13. a3 . Met de bedoeling om met b4 het paard van c5 te verdrijven naar een minder nuttig veld.  Dat voorkomt zwart met 13 ..  a4!! Einde plan.(Wit kan deze bekende manoeuvre in het KI voorkomen door eerst 13. b3! En pas daarna 14. a3 en daarna alsnog 15. b4 te spelen. Dat 13. b3  is ook een heel kort plannetje. Eerst dat maar, en daarna zien we wel weer verder.

(ES:  Zelf wist ik dat van deze stelling al 50 jaar geleden (uit ‘De Losbladige’ van Euwe) maar kreeg maar een twee keer kans om het te toe te passen. Daar heeft Hendriks het niet over. Dat je wel heel verschrikkelijk veel hebt moeten zien langskomen om er als schaakamateur in je schaakbestaan van te kunnen profiteren. Je wordt vast wel sterker van zo’n kennismaking, alleen profiteer je er maar heel zelden van. Een schaakleraar zou eigenlijk eerst moeten onderzoeken welk zetten of combinatietjes van zetten heel vaak voorkomen. En die dan bij zijn leerlingen langs moeten laten komen.)

Nu terug naar Hendriks over ‘plannen  maken’:

WH:  “Ik kan me niet de laatste keer herinneren dat ik dacht: “Laat ons een plan maken” Ik ben niet bang voor het de zondige planloosheid waar Kotov tegen waarschuwt.”

Als grapje toont de schrijver aan het eind van het hoofdstuk “Big plan, small plan, or no plan at all” een stelling waarin het het beste is om niets te bedenken! Zeker geen echt plan:

Willy Hendriks-Kick Langeweg  1994

“Ik spendeerde nogal wat tijd hier. Zoekend naar mijn actieve mogelijkheden, Koning naar de a-pion. Koning naar g5 hopend op h5-h6. Koning naar f8 met de bedoeling Ta7.  Maar zag dat dat alles te langzam was of onmogelijk! Dus gaf ik op! “ “Maar deze stelling is gewoon remise, als wit niets doet!  Gewoon zijn koning tussen h2 en g2 heen en weer spelen! Dan kan hij niet verliezen!  Amusant: Langeweg was helemaal niet verbaasd dat ik opgaf.“

Zo, ik stel inmiddels vast dat ik nog wel een aflevering nodig heb om wat aardige momenten uit het boek van Hendriks te destilleren, die ik u echt niet wil onthouden.

Tot de volgende keer dan maar. Waarschijnlijk hoeft u daar niet zo lang op te wachten als op bovenstaande, want de technische storing lijkt inmiddels opgeheven.

Eindcorrectie moet nog plaatsvinden.

Wegens nieuwe corona-belemmeringen toch maar weer even wat leeswerk voor u op de site zetten. Zien de schaakvrienden in hun ergerlijke schaakabstinentie toch nog even wat schaakstukken.  Na ‘Nieuwe Schaakcuriosa’ van  Tim Krabbé en Agdestein over Carlsen’s jeugd haalde ik destijds  ter heroverpeinzing ook uit mijn kast: “Move first, think later” van Willy Hendriks (uitgave New in Chess, 2011, nog verkrijgbaar.)  Hendriks, een Nederlandse  schaker waar u wellicht nog nooit van gehoord heeft. Maar wel een belangrijk schaakdocent, wel een  internationaal Fide-“schaakmeester”, wel met een Elo van 2450. Maar ja,  hij is vooral bekend door zijn boek. Kan dat  wel wat wezen? Als we beter willen worden in het schaken kunnen we dan niet beter de leerboeken verorberen van supers als   Euwe, Seirawan, Nimzowitsch, Fischer , en andere types van dat soort. Die zijn toch niet voor niets van een hogere standing geworden?

Nee hoor, hoeft m.i. niet persé. Ooit heb ik eens bedacht dat mensen die wel een beetje goed ergens in zijn, maar bij lange na geen toppers, iets wel begrijpelijker kunnen uitleggen dan een hoogleraar of zoiets. Een 4^e klasser VWO kan vaak een brugklasser beter een wiskundeprobleem uitleggen dan de auteur van een wiskundeboek. Domweg omdat die scholier  beter begrijpt wat er moeilijk aan is. Dat stadium is een echte kei in wiskunde al te lang en te ver voorbij.

Ik vind, als alle recensenten, Hendrik’s boek heel, heel  bijzonder. Ten eerste al  omdat hij wel begrijpt dat de gemiddelde lezer niet genoeg heeft aan 1 diagram, en die er dan dus wel een bord bij moet zetten om de zettenreeks en opmerkingen van de auteur  te kunnen volgen. Wat dus bij de meeste schaakboeken zo werkt.  Dan moet je dat stoffige schaakspel weer gaan opzoeken, er een plek voor zoeken, installeren. Laat maar zitten!  Ik, toch een zeer matige blindschaker,  had dat bij Hendriks’ boek vrijwel nooit nodig. Als ik dacht “dat zie ik nu even niet meer”, was er prompt weer een nieuw diagram. Maar ook en vooral omdat de voorbeelden die hij te berde brengt bijna altijd geweldig leuk zijn en niet al te hoogdravend, maar wel to the point. Veel van zijn voorbeeldstellingen zijn zo mooi dat ik er graag nog 50 ‘hersenfitness’ – afleveringen mee zou willen vullen. Maar dan zal ik wel problemen krijgen met het auteursrecht. Maar mag een enkele misschien wel? Het is toch ook reclame voor dat boek?  

En zijn didactische aanpak is ongebruikelijk, maar interessant. Daar is over nagedacht! Aan het begin van elk hoofdstuk geeft hij eerst alle stellingen die hij gaat gebruiken in dat hoofdstuk. Zonder meer tekst dan de vermelding wie er aan zet is.  (Het liefst had hij dat ook nog weggelaten.  Omdat dat u al suggereert voor wie er iets bijzonders  aan de hand is. Het liefst heeft hij een stelling als in uw echte partij, waarin u zelf moet bedenken of er iets aan de hand is, en voor wie, of er iets bijzonders “inzit” . )  Zijn bedoeling is dat u zonder idioot lang nadenken, liefst intuïtief, bij al die diagrammen een zet zoekt. Later zult u dan wel eens vernemen wat goed is en waarom.

Die aanpak komt voort uit zijn overtuiging dat geen enkele schaker eerst een uitvoerig onderzoek doet naar de kenmerken van de stelling (zwakke velden , sterke velden, open lijnen, achtergebleven pionnen, enz.) en op grond daarvan een zet vindt. Nee, er komt een zet in je op, en je kijkt of dat wat worden gaat. En pas als je een zet hebt ontdekt, ga je misschien denken aan stellingkenmerken om alles alsnog een basis te geven. Daarom is hij niet zo gecharmeerd van schaakboeken of schaakleraren die je eerst van alles willen leren over stellingkenmerken en zo, in de hoop dat hun leerling daardoor sterker gaat schaken. Zijn opvatting is dat je gewoon  in je schaakleven heel veel stellingen en zetten moet langs krijgen, en dat je dan situaties moet gaan herkennen en dat er dan zetten bij je bovenkomen.  ‘Ik probeer dit eens. Zou dat wat zijn? Heb ik zoiets niet al eens eerder gezien?’ Waarom is een supergrootmeester zoveel sterker dan wij?  Niet omdat hij zoveel dieper denkt of zoveel creatiever is. Nee, dat is hij/zij omdat hij/zij een veel groter reservoir heeft aan ervaringen die hem/haar meer en eerder  herkenningsmomenten opleveren. Speelt talent dan geen rol? Jawel, dankzij talent heeft de grootmeester in de loop van het bestaan een veel groter reservoir aan schaakstellingen en schaakzetten opgebouwd , die meer herkenningsmomenten opleveren, dan waarover wij , eenvoudige schaakzieltjes, kunnen beschikken. (De super kon door zijn schaak’talent’ het fanatiek bezig zijn met het schaakspel gewoon niet laten.) Als ik dit lees, denk ik:  ‘Was het niet  de vader van Judith Polgar die beweerde dat zijn dochter schaakgrootmeesteres zou kunnen worden als ze maar vroeg genoeg veel schaakstellingen onder ogen kreeg. (En dus een dik boek maakte met enorm veel van zulke stellingen en zijn dochter verplichtte die zo succesievelijk  allemaal te consumeren.)  Dat iedereen een genie zou kunnen worden, ergens in, mits ….  Had die man gewoon gelijk? Is ook de door ons eerder bekeken levensgeschiedenis van Carlsen niet een bewijs dat het zo werkt?’  Dus, Martin, Frank , je weet wat je te doen staat!  Maar daarna denk ik ook: Waarom hebben dan mijn beide dochters helemaal niks met schaken. Ik heb toch echt mijn best gedaan.

Er zit wel wat in, in die theorieën van Hendriks. Ik ken clubgenoten die ervan zullen  smullen: ‘Zie je wel , je hoeft helemaal geen schaakboeken te bestuderen. Bah! Gewoon lekker potjes schaken, dan komt het vanzelf wel.’  

Maar ik houd toch mijn twijfels .  Voor de theoretische onderbouwing van zijn standpunten gebruikt hij o.a. het bij schakers welbekende  ‘ Het denken van de schaker’ (1946)  van Prof. Dr  A.D. de Groot, die ook na zijn andere baanbrekende publicaties wereldwijd wordt beschouwd als een van de belangrijkste psychologen van de 20^e eeuw. Maar toch. Ook vind ik dat Hendriks soms wel wat al te uitvoerig op de  filosofische of psychologische toer gaat. Daar vond ik even een natte vinger wel nuttig. Maar toch ….

Gelukkig destilleert hij uit zijn prachtige voorbeeldstellingen toch zelf ook ongemerkt  best nog veel over “stellingkenmerken”. Ook volgens mijn  ouderwetse  opvattingen is het een leerzaam boek. Een heel mooi boek. Af en toe ook grappig.

Daar wil ik u een beetje van laten meegenieten.

Wat  voorbeelden van Willy Hendriks: ‘Move first, think later.’

Zijn eerste diagram, met de tekst waarmee hij zijn betoog begint. Ik ga een flink stuk van die tekst letterlijk voor u vertalen.

“

Trainer:  Waar gaat dit over. Wat zijn de belangrijkste karakteristieken van deze positie? Paul, heb jij een idee?

Paul: Uh, Ja, ik zou Tc6 spelen en als hij neemt heb ik Pd5.

Trainer: Ja, je komt nu gelijk met zetten. Maar laten we teruggaan naar de karakteristieken van de positie, kun je daar iets over zeggen?

Paul: Wel, uh, Tc6 dreigt op d6 te nemen. Ik zie niet wat Zwart eraan kan doen. Als hij neemt, neem ik terug en dan komt Pd5, wat kan hij dan?

Veel schaakboeken zijn geschreven in de dezelfde pedante toon als de trainer hier gebruikt. Ze zijn gebaseerd op het idee dat je niet zetten random moet proberen, maar eerst goed moet kijken naar de karakteristieken van de stelling, moet proberen een plan te maken op die basis, en pas dan moet zoeken naar een concreet ‘resultaat’ van een actuele zet.

Dat is nonsens!!

Geen schaakspeler denkt zo. Zulke auteurs vergeten dat als ze les geven zij de beste zet van zo’n stelling al weten, en ze beweren dan dat je die kunt vinden als logische konsekwentie van hun karakteristieken van de stelling. Waarvan ze alleen maar die kiezen, die leiden tot de sterkste zet, die zij al eerder wisten.”

Aldus Hendriks. Hoe gaat het dan volgens hem wel? We gaan weer uit van de diagramstelling:

 

“De meeste spelers zullen direct hun aandacht richten op de mogelijkheden van wits actieve stukken richting de zwarte koning.

Het gaat misschien zo: “1.Nf5+  Lxf5  1. Dxf5 mmm, leuk, kan misschien gevolgd worden door 3. Tc6   .  Eh,  2 ……   bxa4 valt de  Loper aan. Onprettig. Andere zetten? 1. a5 dan maar? Wel langzaam! Aha …. 1. Lxd6+ Kxd6  2. Dxf6 wint voor wit.  Dus 1. … Dxd6. Dan 2. Pf5+ Lxf5+ 3. Dxf5  dreigt 4. Tc6 maar ik geloof er niet in. Aha!  2. Tc6 direct! Dame gaat weg, dan 3. Dxf6 en op 2. … Lxc6 3. Pf5+ dat wint, yes, dat moet winnen. Zwart heeft niet genoeg voor de Dame, alles hangt. Of toch 1 Lxd6+ ?  Ziet er goed uit. Hé, waarom niet direct 1. Tc6 ? Ziet er zelfs nog beter uit!  Na 1. ….  Lxc6 2.  dxc6 komt 3. Pd5 ( valt f6 en c7 aan , is dus ook in beeld)  Of 1. Lxd6+ toch?

Zo zou iemand kunnen denken. En er zijn meer mogelijkheden. Misschien ziet iemand wel 1. Tc6 zonder de 1. Lxd6 – serie eerst te hebben gezien. Of hij ziet ze allebei niet. Als je ze wel zag, ben je al een sterke schaker!

Als we 1. Tc6 eenmaal hebben gevonden kunnen we daarna wel vast gaan stellen dat wit wint omdat zwarts Koning onveilig staat, omdat wits stukken actief zijn, wegens zwarts zwakte op de witte velden, de overbelasting van de verdediger van de witte velden (Ld7) de penning op de d6-pion, de ‘verborgen’ mogelijkheid van Pd5, enz. , enz. , enz.

In de partij gaf zwart op na 22. Tc6!”

Verderop concludeert Hendriks met vette letters “ You can not have a meaningful characteristic of a position if it isn’t connected with a (morre or less) effective move.”

Ik stop veel van bovenstaande nog even voor u in een ‘levend diagram’.

Balashov – Neto, 1982

Nog een van de vele voorbeelden van Hendriks’ redenering. Ook uit hoofdstuk 1:

“In schaakhandleidingen van dit type vind je meestal eerst een verbaal advies van algemeen karakter, gevolgd door een  (grootmeester)partij dat als ‘voorbeeld’ dient. De suggestie is dat wat de grootmeester doet niets anders is dan het zojuist gegeven advies opvolgen.

Een voorbeeld daarvan kan gevonden worden in Carsten Hansen’s boek: Improve your positional chess.   

Hansen:   ‘Je moet zoeken naar wat in onbalans is op het bord en proberen een zwakte te creëren door provocatie of door doelgericht spel”

Shirov – Kasparov

Dit voert tot een nieuwe krasse uitspraak van Hendriks:

“Op vragen als “Hoe creëer ik een zwakte?”en “Hoe counter ik het initiatief van mijn opponent?” is maar één antwoord mogelijk” Speel goede zetten!!

In het diagram van Kasparov zijn dat de zetten 1 …. g4 en 2. ….h4. Wie weet, zet die ervaring van die zetten ons ooit op het spoor van een soortgelijke h5-h4-zet of een soortgelijk tijdelijk stukoffer in een eigen partij.” 

In Hoofdstuk 2 hamert Hendriks verder op hetzelfde aambeeld:

“Look and you will see versus trial and error”

Het zal u nu niet meer verbazen dat Hendriks veel meer ziet in een Trial and Error- aanpak!

Hij gebruikt een voorbeeld uit de Step bij Step-methode van Van Wygerden. Hij zegt over die methode (ook door Martin en Bert gebruikt toen we nog schakertjes hadden in onze club) dat het een goede methode is, met een grote hoeveelheid (vooral tactische) oefeningen en goed opgebouwd, maar dat v. Wygerden een advocaat is van de ‘search and solve’- methode en de Trial-and-Error-methode  afwijst voor zijn schaakpupillen. Dat vindt Hendriks niet terecht:

“Ik gaf deze stelling aan een jonge leerling:”Aha”zei ze nogal snel:  1. De3 en dan Pxc6 en Dxa7. “Erg slim”zei ik “maar misschien kan ik mijn Toren wegzetten, kun je dan evengoed winnen?” En  even later, om haar een beetje te helpen “Indien 1. De3, kan ik misschien ook wel ….  Pxd4 spelen. “   Zij: “Ach ja, hmmmm,  o nee, Dxd4 valt beide torens aan!”  En snel daarna:  “O ja,  1. Pxc6  Lxc6  2. Dxd4!”

Dit is een typisch voorbeeld van het vinden van de goede oplossing door Trial and Error!   …………………

Ik zal wel iets tegen haar gezegd hebben met opvoedkundige waarde, maar om eerlijk te zijn, vind ik zelf zulke dubbele aanvallen op dezelfde manier. Aanmodderen met verschillende attractieve zetten, en dan  “Hee, een dubbele aanval!” “

Wim Gielen – Willly Hendriks 2001

“Net als hier: Zwart, hoewel een pion achter, heeft duidelijk een prettige keuze. Ik dacht over  23. …. Dxg4+  en over het luie 23. …..  Pc5, en toen zag ik plotseling de ”double Queen” 23. …. Df6! En dan 24. Tc1  Df3+  met torenwinst. “

Niks dus met eerst stellingkenmerken en pas daarna een zet zoeken.

Ik (Eddy) vind het allemaal wel geestig. En veel is wellicht wel herkenbaar en terecht. Maar dit zijn wel tot nog toe “tactische”voorbeelden. Ik wil nog wel eens zoeken in zijn boek naar strategische voorbeelden.

Dus u kunt rekenen op nog wel een vervolg uit dit grappige boek.

Eindcorrectie moet nog plaatsvinden.

Ik ontving een leuke reactie van Stefan Vink. Omdat er opmerkingen in staan, waar u misschien iets aan heeft, heb ik hem gevraagd of ik zijn mail mocht publiceren. Dat mocht!

Dag Eddy,

Hier een berichtje uit het verre Australië. Ik hoop dat alles goed gaat met jou en je familie in deze wat sombere tijden. Gelukkig kunnen we nog wel virtueel achter het schaakbord zitten en veel over schaken lezen en zien. 

Verder wilde ik zeggen dat ik jouw stukjes met veel plezier lees. Ga zo door met het schrijven van die leuke stukjes. Ze worden zelfs gelezen door een aantal van mijn clubgenoten van de Mentone chessclub. (dan wel met Google Translate )

Ik ben de laatste tijd vooral bezig met het bestuderen van Silman’s ideeën (How to reassess your chess). Daar gebruik ik de lessen van chess.com van (moet wel betaald, maar is dat zeer waard) en is erg interessant. Het heeft mijn rating doen stijgen op chess.com van 1650 naar 1950, dus het lijkt wel te helpen. Het laat een stelling zien die in het voordeel is van een speler, maar wat niet altijd meteen duidelijk is hoe je dit moet doen (of het lijkt juist dat deze er slechter voor staat).  In onderstaande screenshot kun je de stelling zien (er zijn 7 zetten in totaal) en je moet dan telkens de juiste zet voor zwart vinden. Als je een foute zet doet dan krijg je ook te horen waarom die fout is of dat deze niet slecht is maar dat er een veel betere zet is. Het is eigenlijk een soort van A.I coach.

Daarnaast kijk ik op Youtube vaak naar Daniel King (Powerplay chess) website. Weet niet of je dat channel kent?

Hou je taai en hopelijk zien we elkaar weer als we weer het land uit mogen (de grenzen zijn dicht hier in en uitgaand).

Groeten Stefan

Eddy: Omdat bovenstaande afbeelding een screenshot is, weet ik niet of u de tekst op uw apparaat kunt lezen. Stefan stelde voor nog wat voorbeelden te mailen. Ik ga met hen overleggen of dat ook anders kan.

PS: Op Hersenfitness 15 kreeg ik al een reactie per mail van Paul. Geheel juist. Wie volgt? ( Uit de laatst gespeelde ronde intern, wist ik al dat hij weer goed in vorm is.)