Ik denk dat de voorzienigheid medelijden heeft met mij, wegens de  steeds dubieuzer kwaliteit van mijn geheugen.  Dat speelt me al mijn hele leven parten. Maar de chef daarboven, die alles ziet, helpt me vaak  een beetje. Altijd als ik  probeer iets aan de weet te komen, gebeurt er iets merkwaardigs. Een woord of begrip dat ik niet ken – iets nieuws , nooit van gehoord –  en ga opzoeken, staat de volgende dag uitgelegd in de krant. Een boek van een nog niet zo heel bekende schrijver X dat ik met mijn klas ging behandelen? Drie dagen later : “ Jongens, er stond gisteren een interessant interview met schrijver X in de krant. Toevallig hė. Moet je even lezen!”

Een week of drie geleden haalde ik een paar boeken uit mijn kast, die me wel wat leken voor de onderhavige serie. Daar waren bij

“Magnus Biografie van een grootmeester”, 2014,  uitgave Thomas Rap  door Arne Danielsen  “ “Schaakwonder”, Hoe Magnus Carlsen de jongste grootmeester ter wereld  werd” uitgave New in Chess, 2004,  door Simon Agdestein,

Dat kon ik nu wel eens gaan gebruiken. Ik herlas er het een en ander van. Ja beide heb ik destijds wel helemaal gelezen. Want dat ging als vanzelf. Maar ja …..   dat geheugen …  En ja hoor, ook nu weer zijn daar ‘het hemelse gerecht’ (Vondel) , de voorzienigheid, de hoger sferen, de Providentia Dei of gewoon het toeval, weet ik veel.

Want  in het Noordhollands Dagblad van  Zaterdag 29 aug. behandelt Dimitri Reinderman  een partij van  onze jonge grootmeester Jorden van  Foreest tegen Simon Agdestein. En zondag 30 aug vertoonde de Vara de documentaire “Magnus” van Benjamin Ree op de TV.

Eerst even Reinderman citeren, die schrijft over de recente voor Nederland niet zo best verlopen online Olympiade. “De match tegen Noorwegen werd wel gewonnen en daar speelde een bijzondere speler op bord 1. Niet wereldkampioen Magnus Carlsen, maar zijn voormalige coach Simon Agdestein, die eind jaren 80 in de top-20 van de wereld stond. Dat is op zich al knap, maar hij was toen ook Noors voetbalinternational. Helaas moest hij  begin jaren 90 zijn voetbalcarriėre opgeven vanwege een knieblessure. Tegenwoordig is hij vooral actief als  coach op de Noorse sportacademie, maar af en toe speelt hij zelf nog.”    Zijn  behandelde rapidpartij tegen onze jonge grootmeester van Foreest eindigde na ongelofelijk veel vuurwerk en chaotische toestanden in remise.

Agdestein was de ontdekker van Carlsens talent, en in diens jeugdjaren zijn schaakleraar. Na wat informatie over kleuter- en peutertijd via andere bronnen, begint zijn boek eigenlijk pas echt vanaf het moment dat hij zelf Magnus ontmoette en onder zijn hoede kreeg. Dat was in 2000, toen Magnus 9 jaar was. Hij beschrijft hun samenwerking en publiceert talloze partijen van het ‘slimme ventje’ tot en met het jaar 2004. Dat was het jaar waarin Carlsen als 13-jarig mannetje de eerste grootmeesternorm behaalde bij zijn eerste echt succesvolle toernooi, in Wijk aan Zee, het Chorustoernooi. Agdestein en ook Danielsen beschrijven hoe al spoedig de toeschouwers meer samendromden voor de spelersafdeling van de C-groep dan voor de afdeling van de supergrootmeesters  van de A-groep (met o.a. Anand, Leko, Topalov, Kramnik en meer van dat type van soort).  Die C-groep was trouwens ook best nog behoorlijk sterk. Daarin bereikten  bijv. in 2004 ook Sipke Ernst en Jan Smeets  de grootmeesternorm. Maar Magnus, dat ventje waar toen eigenlijk weinigen wel eens van gehoord hadden, won de C-groep met de formidabele score van 10,5 uit 13. Ik stond toen ook zelf achter die horde belangstellenden. Ik heb in mijn fotoarchief geen eigen foto van de Carlsen van toen kunnen vinden. Omdat ik niet in de buurt kon komen wegens de enorme belangstelling, of omdat een foto niet interessant vond omdat ik nog geen flauw idee had wat dat jongetje voor de schaakwereld zou gaan betekenen? In beide boeken wordt vermeld dat Magnus met zijn vader ’s avonds in een Italiaans restaurant ging eten. En dat Magnus alleen pasta lustte!  Nou dat klopt. André Mulder en ik gingen (gaan) daar na toernooibezoek ook altijd eten. Bij Tarantella. We hebben daar ooit aan de tafel naast Anand gezeten, toen hij puber was. En ook in 2004 naast de tafel van Magnus en zijn vader. Die waren samen naar Wijk aan Zee getogen, en niet met de hele familie op reis, zoals het jaar ervoor. De zussen hadden na alle zon van hun wereldreis niet zoveel zin meer in dat kille Hollandse klimaat. Geen mens had toch kunnen bedenken dat die knul die daar een beetje ongeïnteresseerd puberaal op zijn stoel hing de latere wereldkampioen zou worden!

Ik vond nog wel mijn foto van 2006. Toen hij de B-groep won als 15-jarige. Het jaar daarop in de A-groep, bij de supergrootmeesters. In 2010 won hij die voor het eerst.

Carlsen in 2006.

Ik zal wat jeugdpartijtjes voor u diagrammeren uit het ruime aanbod van Agdestein.

Voor zijn eerste grote succes, winnaar in Wijk aan Zee 2004 groep C, moest hij dus Sipke Ernst en Jan Smeets achter zich laten. Ik laat hier volgen hoe Sipke Ernst van het bord werd gemept. Het begon rustig met lang theorie van de hoofdvariant van de Caro Kann. De opening waarvan Donner destijds vond dat dat iets was voor lafaards, en dat die opening voor zwart verboden moest worden. Omdat het allemaal te saai was. Maar Carlsen heeft geen moeite om de saaiheid aan te pakken. Na een wat mindere 17^e zet van zwart gaat hij er op los. En de genadeklap  is een prachtig paardoffer dat heel precies moet zijn uitgerekend, en waar Ernst niet van terug heeft. Je kunt je zoiets toch niet voorstellen van een kereltje van 13.

Magnus Carlsen – Sipke Ernst

[pgn]
1. e4 c6 2. d4 d5 3. Nc3 dxe4 4. Nxe4 Bf5 5. Ng3 Bg6 6. h4 h6 7. Nf3 Nd7 8. h5
Bh7 9. Bd3 Bxd3 10. Qxd3 e6 11. Bf4 Ngf6 12. O-O-O Be7 13. Ne4 Qa5 14. Kb1 O-O
15. Nxf6+ Nxf6 16. Ne5 Rad8 17. Qe2 (17. Qg3) 17... c5 (17... Qb6 18. c3 $11)
18. Ng6 $1 fxg6 $2 {als altijd na een offer: neem je het aan, omdat het niet
deugt, of neem je het niet aan omdat het te gevaarlijk is. Achteraf, met hulp
van computers, was Te8 beter, maar niet echt een weerlegging van het offer.} (
18... Rfe8 19. Nxe7+ Rxe7 20. dxc5 $14 Red7 $14) 19. Qxe6+ Kh8 20. hxg6 $1 (20.
Qxe7 $2 Nd5 21. Bd2 Nxe7 22. Bxa5 Rxd4 $11) 20... Ng8 (20... Rfe8 $2 21. Bxh6
gxh6 22. Qf7 cxd4 23. Rxh6+ Nh7 24. Qxh7#) (20... Rde8 $2 21. Rxh6+ gxh6 22.
Bxh6 $18 {er dreigt Th1 en g6-g7}) 21. Bxh6 $1 gxh6 (21... Nxh6 22. Rxh6+ gxh6
23. Qxe7 {met ondekbaar mat}) 22. Rxh6+ Nxh6 23. Qxe7 Nf7 24. gxf7 $1 Kg7 25.
Rd3 (25. Qe5+ $5) 25... Rd6 26. Rg3+ Rg6 (26... Kh7 27. Qe4+) 27. Qe5+ $1 Kxf7
(27... Kh7 28. Qh5+ Rh6 29. Qf5+ Kh8 {en mat in drie} (29... Rg6 30. Qxg6+) 30.
Qe5+) 28. Qf5+ Rf6 29. Qd7# 1-0 * [/pgn]

Bij het Chorus-toernooi was ook aanwezig de organisator van het beroemde, zeer druk bezochte Aeroflot-toernooi in Moskou. Kennelijk geïmponeerd door het spel van Magnus nodigde die de hele familie Carlsen uit om naar Moskou te komen tegen zeer aantrekkelijke voorwaarden: reis en logies betaald voor de hele familie. Dat was aantrekkelijk voor allen. Na een jaar wereldreis was het geld van de Carlsens wel een beetje op, in Moskou was veel interessants te bezoeken. Wat ze graag deden. Magnus had graag bij een toernooi zijn familie om zich heen, en kon daar heel sterke grootmeesters als tegenstanders verwachten. De reis werd een succes. Carlsen speelde sterk, bereikte zijn tweede grootmeesternorm, en ook hier brak er een ‘Magnum-koorts’ uit. Enorme belangstelling van het publiek. En dat is zowiezo in Rusland in die tijd ruimschoots aanwezig bij schaakevenementen. Er zijn nog extreem veel schakers in Rusland, na de jarenlange staatssteun tijdens de communistische jaren.

Zo was men bijvoorbeeld diep onder de indruk van zijn partij tegen de geduchte grootmeester Dolmatov. Die werd in 1978 jeugdwereldkampioen, in 1979 tweede bij het Russisch kampioenschap, enz. Die stond bekend als in expert in de Hollandse Opening ( 1. d4 f5 )  Die wordt tegenwoordig niet veel meer gespeeld. Hij staat als niet sterk bekend. Ik heb wel eens gezocht naar goede varianten ertegen maar zonder veel succes. Ik kreeg het idee dat theoretici er een beetje  op neerkijken, maar dat er weinig partijen zijn die het dédain rechtvaardigen. Maar Carlsen maakte er inderdaad even gehakt van. In 19 zetten wordt Dolmatov van het bord geveegd. De media raakten er niet over uitgepraat.

Carlsen – Dolmatov

[pgn]
 1. Nf3 {0} f5 2. d3 $5 {niet erg
gebruikelijk. Carlsen heeft kennelijk geen zin in de gebruikelijke varianten
tegen een Hollands-expert. Wit bereidt dan e4 voor met g3 en Lg2. (Of speelt
na 1. d4 f5 direct e4, het Staunton-gambiet. Zelfs na 1 Pf3 fungeert e4 wel
als gambiet-pion)} d6 3. e4 e5 4. Nc3 Nc6 5. exf5 Bxf5 6. d4 {lijkt op
tempoverlies, maar dat valt hier mee} Nxd4 7. Nxd4 exd4 8. Qxd4 Nf6 9. Bc4 c6 (
9... Bxc2 $2 10. O-O {wit heeft door ontwikkelingsvoorsprong veel compensatie
voor de pion} Be7 11. Nd5 $1 Nxd5 12. Qxd5) 10. Bg5 b5 (10... d5 $2 11. O-O-O
Kf7 (11... Be7 12. Qe5 Bg6 (12... O-O 13. Qxf5) 13. Rhe1 $16) (11... dxc4 12.
Qe5+ Qe7 13. Qxf5 $18) 12. Rhe1 Qd7 13. Bxf6 gxf6 $18) 11. Bb3 Be7 12. O-O-O
Qd7 13. Rhe1 Kd8 $2 {maar alles is al slecht} (13... O-O-O $2 14. Qf4 Rhe8 15.
Bf7 Rf8 16. Rxe7 Qxe7 17. Qxf5+) 14. Rxe7 Qxe7 (14... Kxe7 15. Bxf6+ gxf6 16.
Re1+ Kd8 17. Qxf6+ {uit}) 15. Qf4 Bd7 16. Ne4 d5 17. Nxf6 h6 (17... gxf6 18.
Bxf6 {damewinst}) 18. Bh4 g5 19. Qd4 {Dolmatov geeft op} gxh4 (19... Rf8 20.
Nxd5 cxd5 21. Qxd5 Rc8 22. Bg3 {er dreigt van alles. Te veel!}) (19... Rc8 20.
Nxd5 cxd5 21. Qxh8+) 20. Nxd5 cxd5 21. Qxh8+ Qe8 22. Qf6+ Qe7 23. Qxh6 *  [/pgn]

In 2004 speelde Magnus ook mee in een snelschaak/rapid-toernooi in Reykjavik. Daar trof hij voor het eerst wereldkampioen Kasparov. De eerste partij tegen hem werd een sensatie. Magnus kwam rond de 30^e zet gewonnen te staan, maar Kasparov kon met een pion minder ontsnappen in een eindspel met ongelijke lopers. Toen ik daar destijds van hoorde, dacht ik, ach ja Kasparov heeft die 13-jarige  natuurlijk onderschat en een beetje te veel risico genomen. Maar Agdestein drukt die partij af en ik heb hem (daarbij de computer veel tijd gunnend voor degelijke analyse) ingevoerd in Komodo 14. Dan vallen mij een paar dingen op: Wat spelen beiden ongelofelijk correct in zo’n 25 minuten-partij. Komodo ziet nergens ernstige fouten. En hier is echt geen sprake van onderschatting. Die knul speelt gewoon ijzersterk, en agressief. Kasparov komt daardoor slecht te staan. In de documentaire “Magnus” laten ze fragmenten van die partij zien, en het is prachtig om te zien dat Kasparov het weet.  Zijn clowneske mimiek en zijn lichaamstaal verraden verbazing en een beetje wanhoop! Na één kleine onnauwkeurigheid van Magnus kan de wereldkampioen nog net ontsnappen.

Magnus Carlsen – Kasparov

[pgn]
1. d4 d5 2. c4 c6 3. Nf3 Nf6 4. Nc3 e6 5. Bg5 Nbd7 6. e3 Qa5 7. Nd2 Bb4 8. Qc2
O-O 9. Be2 (9. Bd3 $2 dxc4 10. Bxc4 Qxg5) 9... e5 10. O-O exd4 11. Nb3 Qb6 12.
exd4 dxc4 13. Bxc4 a5 14. a4 Qc7 15. Rae1 h6 16. Bh4 Bd6 17. h3 Nb6 18. Bxf6 $1
Nxc4 19. Ne4 $1 Bh2+ (19... Be6 $5) (19... gxf6 $6 20. Nxf6+ {wordt mat} Kg7
21. Qh7+ Kxf6 22. Qxh6+) 20. Kh1 Nd6 {een missertje van Kasparov!} 21. Kxh2
Nxe4+ 22. Be5 Nd6 23. Qc5 (23. d5 $5) 23... Rd8 24. d5 Qd7 25. Nd4 Nf5 26. dxc6
bxc6 27. Nxc6 Re8 28. Rd1 Qe6 29. Rfe1 {sterk} (29. Bc7 $5 {volgens Prof Mr Dr
K en een analyse in het tijdschrift Schacknytt was dit nog sterker}) 29... Bb7
{Kasparov heeft nog tactische grappen achter de hand. Maar Magnus trapt er
niet in!} 30. Nd4 (30. Nxa5 $2 Bxg2 31. Kxg2 $2 (31. Bxg7 {en zwart zou de
ramp hebben afgewend}) 31... Nh4+ {en zwart kan dit gaan winnen}) 30... Nxd4
31. Qxd4 Qg6 32. Qg4 (32. f3 $5) 32... Qxg4 33. hxg4 Bc6 34. b3 f6 35. Bc3 $2
Rxe1 $2 36. Rxe1 (36. Bxe1) 36... Bd5 37. Rb1 {Hierna volgen nog 16 zetten,
maar het is hier wel duidelijk dat Kasparov het remise zal kunnen houden.} Kf7
38. Kg3 Rb8 39. b4 axb4 40. Bxb4 Bc4 41. a5 Ba6 42. f3 Kg6 43. Kf4 h5 44. gxh5+
Kxh5 45. Rh1+ Kg6 46. Bc5 Rb2 47. Kg3 Ra2 48. Bb6 Kf7 49. Rc1 g5 50. Rc7+ Kg6
51. Rc6 Bf1 52. Bf2 *  [/pgn]

Na afloop gaf Kasparov toe dat hij verloren had gestaan. Dat deed hij bijna nooit! En ook voorspelde hij  dat Carlsen als hij geen tegenslagen zou krijgen ooit wereldkampioen zou worden.

De 2^e partij tegen Kasparov verknoeide Carlsen!   De dertienjarige reageerde achteraf met zelfhaat met de legendarische woorden:  : “Ik speelde als een kind!”

Maar het was wel een wonderkind. Over Carlsen zouden nog 20 publicaties op de website kunnen worden uitgedokterd, maar ik heb het over boeken uit mijn boekenkast, en omdat  Simon Agdestein alleen Magnus’ jeugd beschrijft tot en met 2004 , en Danielsen geen partijen opneemt, wil ik het hierbij laten.

Het was me een genoegen met die twee boeken opnieuw kennis te maken. “Schaakwonder”zal wel niet meer te koop zijn, maar “Magnus” 2014 tot mijn verrassing wel. Als e-book zelfs, inmiddls sterk afgeprijsd : 4,90 euro!